2015-16 થી 2019-21 ની વચ્ચે ભારતમાં 13.5 કરોડ લોકોને ગરીબીમાંથી બહાર કાઢવામાં આવ્યા છે. નીતિ આયોગ દ્વારા સોમવારે જારી કરવામાં આવેલા નેશનલ મલ્ટિ-ડાયમેન્શનલ પોવર્ટી ઈન્ડેક્સ (MPI)માંથી આ માહિતી પ્રાપ્ત થઈ છે.
નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે-5 (NFHS-5) ડેટા અનુસાર, દેશમાં બહુપરીમાણીય રીતે ગરીબ લોકોનો હિસ્સો 2015-16માં 24.85 ટકાથી ઘટીને 2019-21માં 14.96 ટકા થયો છે. ઇન્ડેક્સ આરોગ્ય, શિક્ષણ અને જીવનધોરણમાં સુધારાને પ્રતિબિંબિત કરે છે, જે તેના ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો (SDGs) સાથે સુસંગત છે.
આમાં મૂળભૂત સૂચકાંકો જેવા કે પોષણ, બાળ અને કિશોર મૃત્યુદર, માતાનું સ્વાસ્થ્ય, શાળામાં હાજરી, રસોઈનું બળતણ, સ્વચ્છતા, પીવાનું પાણી, વીજળી અને આવાસનો સમાવેશ થાય છે.
આ ઇન્ડેક્સ આવક ગરીબીના અંદાજ માટે પૂરક છે કારણ કે તે વંચિતોને સીધી રીતે માપે છે અને તેની તુલના કરે છે. અગાઉ ગરીબીનો અંદાજ મુખ્યત્વે એક સૂચક તરીકે આવક પર આધારિત હતો.
અહેવાલમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે 2015-16 અને 2019-21 વચ્ચે MPI મૂલ્ય 0.117 થી 0.066 સુધી લગભગ અડધું થઈ ગયું છે, અને ગરીબીની તીવ્રતા 47 ટકાથી ઘટીને 44 ટકા થઈ છે, જેનાથી ભારતને 1.2 ના SDG (સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ) લક્ષ્યને પૂર્ણ કરવામાં મદદ મળી છે. આ ધ્યેય હાંસલ કરવા માટેના ટ્રેક પર છે, જે 2030ની સમયમર્યાદા કરતાં ઘણી આગળ બહુપરીમાણીય ગરીબીને ઓછામાં ઓછા અડધા સુધી ઘટાડવામાં મદદ કરશે.
અહેવાલના પ્રકાશન દરમિયાન, નીતિ આયોગના સીઈઓ બીવીઆર સુબ્રમણ્યમે જણાવ્યું હતું કે ભારત 2023ની સમયમર્યાદાથી ઘણું આગળ SDG 1.2 (બહુપરિમાણીય ગરીબીને ઓછામાં ઓછું અડધું ઘટાડવાનું લક્ષ્ય) હાંસલ કરવાના ટ્રેક પર છે.
સ્વચ્છતા, પોષણ, રાંધણ ઈંધણ, નાણાકીય સમાવેશ, પીવાનું પાણી અને વીજળીની પહોંચ સુધારવા પર સરકારના ધ્યાનને કારણે આ વિસ્તારોમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ છે, એમ તેમણે જણાવ્યું હતું.
પોષણ અભિયાન અને એનિમિયા મુક્ત ભારત જેવા ફ્લેગશિપ કાર્યક્રમોએ આરોગ્યના અંતરને ઘટાડવામાં યોગદાન આપ્યું છે, જ્યારે સ્વચ્છ ભારત મિશન (SBM) અને જલ જીવન મિશન (JJM) જેવી પહેલોએ સમગ્ર દેશમાં સ્વચ્છતામાં સુધારો કર્યો છે.
આ ઉપરાંત, અહેવાલ એ પણ દર્શાવે છે કે કેન્દ્ર સરકારની કલ્યાણકારી યોજનાઓને કારણે, રોગચાળાની ટોચ દરમિયાન ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં બહુપરિમાણીય ગરીબીમાં 32.59 ટકાથી 19.28 ટકા સુધી તીવ્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, જ્યારે શહેરી વિસ્તારોમાં તે 8.65 ટકાથી ઘટી ગયો હતો. 5.27 ટકા.
તમામ 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને 707 વહીવટી જિલ્લાઓ માટે બહુપરિમાણીય ગરીબીના અંદાજો અંગે, અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે બહુપરિમાણીય ગરીબોના પ્રમાણમાં સૌથી વધુ ઘટાડો ઉત્તર પ્રદેશમાં જોવા મળ્યો હતો, જ્યાં 3.43 કરોડ લોકો બહુપરિમાણીય ગરીબીમાંથી બહાર નીકળી ગયા હતા. તે પછી બિહાર (2.25 કરોડ), મધ્યપ્રદેશ (1.35 કરોડ), રાજસ્થાન (1.08 કરોડ) અને પશ્ચિમ બંગાળ (92.6 લાખ) આવે છે.
