જો ચાઈનીઝ કંપનીઓ ભારતની મોબાઈલ ઈક્વિપમેન્ટ અને ઈલેક્ટ્રોનિક્સ સપ્લાય ચેઈનમાં જોડાવા માંગે છે અને ફેક્ટરીઓ સ્થાપવા માંગે છે, તો તેઓએ ઓછામાં ઓછો 51 ટકા હિસ્સો ભારતીય ભાગીદારને સોંપવો પડશે.
એક ટોચના સરકારી અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, “હવે એક સર્વસંમતિ છે કે ભારતીય ભાગીદારોએ આવા સંયુક્ત સાહસોમાં 51 ટકા હિસ્સો રાખવો જોઈએ જેથી તેઓ મેનેજમેન્ટ અને બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સ પર નિયંત્રણ રાખે.”
આ પગલું મહત્ત્વપૂર્ણ છે કારણ કે ઘણી વૈશ્વિક અને ભારતીય કંપનીઓ મોબાઇલ સાધનો અને ઘટકોના ઉત્પાદન ક્ષેત્રે ચીનની કંપનીઓ સાથે સંયુક્ત સાહસ સ્થાપવા માંગે છે. તેમનું કહેવું છે કે ફોરેન ડાયરેક્ટ ઈન્વેસ્ટમેન્ટ (FDI) ની મર્યાદા કોઈ પ્રોડક્ટ માટે જરૂરી ટેક્નોલોજીના મહત્વ સાથે જોડાયેલી હોવી જોઈએ, જેને ચીની કંપની સોંપવા માંગે છે.
ઈન્ડિયન સેલ્યુલર એન્ડ ઈલેક્ટ્રોનિક્સ એસોસિએશને સરકારને સૂચન કર્યું છે કે ગ્રેડ સિસ્ટમના આધારે મર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, નિષ્ક્રિય અને સક્રિય ઘટકો, કેમેરા મોડ્યુલ, કનેક્ટર્સ, રિંગર્સ વગેરે માટે, FDI મર્યાદા 51 ટકા સૂચવવામાં આવી છે.
તદનુસાર, મિકેનિક્સ, માઇક્રોફોન, કીપેડ વગેરે માટે FDI મર્યાદા 49 ટકા રાખી શકાય છે. પેકેજિંગ જેવા અન્ય ક્ષેત્રો માટે FDI મર્યાદા માત્ર 24 ટકા રાખવાનું સૂચન કરવામાં આવ્યું છે.
આ સુનિશ્ચિત કરશે કે દેશ ચીનમાંથી આયાત પર નિર્ભર ન રહે અને મુખ્ય ઘટકોનું મૂલ્યવર્ધન ભારતમાં જ કરી શકાય. આવી સ્થિતિમાં, સપ્લાય ચેઇન વધુ સુરક્ષિત બની શકે છે.
કેટલીક વૈશ્વિક કંપનીઓ સંયુક્ત સાહસો માટે સમાન શેરહોલ્ડિંગ માળખા પર આગ્રહ કરી રહી છે. તેમનું કહેવું છે કે આના વિના મોટાભાગની ચાઈનીઝ કંપનીઓ તેમની ટેક્નોલોજી શેર કરવા માગતી નથી.
છેલ્લા કેટલાક મહિનામાં ચીનમાંથી એફડીઆઈના મુદ્દે સરકારના વલણમાં થોડો ફેરફાર થયો છે. વર્ષ 2020માં ભારત-ચીન બોર્ડર પર મડાગાંઠ વધ્યા બાદ સરકારનું વલણ ઘણું કડક બની ગયું હતું. પરંતુ મોબાઈલ ઈક્વિપમેન્ટ અને અન્ય ક્ષેત્રોની વૈશ્વિક અને ભારતીય કંપનીઓની સતત માંગ બાદ થોડી છૂટ આપવામાં આવી છે. તેમનું કહેવું છે કે જો દેશ આ ક્ષેત્રમાં નિકાસનું લક્ષ્ય હાંસલ કરવા માંગે છે તો સપ્લાય ચેઈન બનાવવા માટે ચીનની મદદની જરૂર પડશે.
સરકારે ભારતીય કંપનીઓને ચીની સપ્લાયર્સનું નામ આપવા કહ્યું છે જેઓ ભારતીય કંપનીઓ સાથે સંયુક્ત સાહસ દ્વારા અહીં ફેક્ટરીઓ સ્થાપવા માંગે છે. તે ચીની કંપનીઓએ સરકાર દ્વારા પ્રારંભિક તપાસ પછી ભારતીય સંયુક્ત સાહસ ભાગીદાર સાથે વાટાઘાટો કરવી પડશે.
વાટાઘાટો પછી, અંતિમ તબક્કામાં, તેઓએ એપ્રિલ 2020 ની પ્રેસ નોટ 3 હેઠળ FDI મંજૂરી માટે સરકારનો સંપર્ક કરવો પડશે. પ્રેસનોટમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે તે દેશોની કંપનીઓ, જેમની જમીનની સરહદ ભારત સાથે છે, તેમણે ભારતમાં રોકાણ માટે સરકાર પાસેથી એફડીઆઈની મંજૂરી લેવી પડશે. પ્રેસ નોટ 3 હેઠળના નિયમોમાં કોઈ છૂટછાટ આપવામાં આવી નથી.
આ નીતિ હેઠળ, Apple ચીનમાં તેના 17 વિક્રેતાઓમાંથી 14 માટે રોકાણની મંજૂરી મેળવવાની યોજના ધરાવે છે જે ભાગો સપ્લાય કરે છે. મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ Apple 2026 સુધીમાં તેની iPhone એસેમ્બલી ક્ષમતાના 12 થી 20 ટકા ભારતમાં ખસેડવાની યોજના ધરાવે છે. આમાંથી 10 સપ્લાયર્સ પ્રેસ નોટ 3 ના પ્રકાશન પહેલા જ ભારતમાં આવી ગયા હતા. પરંતુ સૂત્રોનું કહેવું છે કે જો તેઓ ભારતમાં વધુ રોકાણ કરવા માંગતા હોય તો તેમને સંયુક્ત સાહસ માટે પણ મંજૂરી લેવી પડશે.
ગ્લોબલ મોબાઈલ ઈક્વિપમેન્ટ સપ્લાય ચેઈનમાંથી લગભગ 80 ટકા ચીનમાં સ્થિત છે અને ચીની કંપનીઓ દ્વારા સંચાલિત છે. ભારત 2026 સુધીમાં આ ક્ષેત્રમાં વૈશ્વિક નિકાસ હબ બનવાની યોજના ધરાવે છે.
