ભારતીય ઉપભોક્તાનું મનોબળ તાજેતરના સમયમાં નોંધપાત્ર રીતે વધ્યું છે અને કોવિડ રોગચાળા પહેલાના સ્તરે પહોંચી ગયું છે. ડિસેમ્બર 2023માં સેન્ટર ફોર મોનિટરિંગ ઈન્ડિયન ઈકોનોમી (CMIE) ઈન્ડેક્સ ઓફ કન્ઝ્યુમર સેન્ટિમેન્ટ ફેબ્રુઆરી 2020ના સ્તરને વટાવી ગયો છે.
ફેબ્રુઆરી 2020 ના આગામી મહિનામાં એટલે કે માર્ચ 2020 માં, સરકારે કોવિડ -19 રોગચાળાના ફેલાવાને રોકવા માટે દેશવ્યાપી લોકડાઉન લાગુ કર્યું હતું. લોકડાઉન દરમિયાન, બજારો બંધ થવાને કારણે અને રોજગાર અટકી જવાને કારણે, ગ્રાહકોનું મનોબળ ડગમગ્યું હતું અને ગ્રાહક મનોબળ સૂચકાંકમાં તીવ્ર ઘટાડો નોંધાયો હતો.
લોકડાઉન દરમિયાન શહેરી અને ઔદ્યોગિક કેન્દ્રોમાંથી કામદારોનું મોટા પાયે સ્થળાંતર જોવા મળ્યું હતું. એટલું જ નહીં, આ સમયગાળા દરમિયાન દુકાનો બંધ રહેવાને કારણે વેપારી સમુદાયને પણ મોટું નુકસાન થયું હતું.
CMIE ડેટાનું વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે રાષ્ટ્રીય સ્તરે ડિસેમ્બર 2023ના ડેટામાં જોવા મળેલો સુધારો વિવિધ ક્ષેત્રો અને આવક જૂથોમાં તફાવતને સમજાવતો નથી.
ઇન્ડેક્સ ડેટા સપ્ટેમ્બર-ડિસેમ્બર 2015 સુધી ઉપલબ્ધ છે અને તે સમયે તેનું મૂળ મૂલ્ય 100 હતું. અનુગામી વધઘટ તમામ ક્ષેત્રો અને ઘરોમાં ગ્રાહક સેન્ટિમેન્ટમાં ફેરફાર દર્શાવે છે.
ડિસેમ્બર 2023માં દેશવ્યાપી ઇન્ડેક્સનું મૂલ્ય 106.74 હતું, જ્યારે ફેબ્રુઆરી 2020માં તે 105.32 હતું. શહેરી પરિવારોમાં, ડિસેમ્બર 2023માં નોંધાયેલ નીચું મૂલ્ય 101.83 હતું જે ફેબ્રુઆરી 2020માં 104 હતું. એ જ રીતે, ગ્રામીણ ભારતમાં ઇન્ડેક્સ મૂલ્ય 109.12 હતું, જે ડિસેમ્બર 2019 પછી સૌથી વધુ છે.
જો કે, કંપનીઓ અને બજારોના નિરીક્ષકોનું કહેવું છે કે વર્ષ 2023ની શરૂઆતમાં થોડી ગતિશીલતા ઊભી થઈ રહી હોય તેવું લાગતું હતું, પરંતુ તે પછી તે ધીમી પડવાના સંકેતો દેખાડવા લાગ્યા.
કન્ઝ્યુમર ગૂડ્ઝ કંપની પાર્લે પ્રોડક્ટ્સના વરિષ્ઠ કન્ટ્રી હેડ મયંક શાહના જણાવ્યા અનુસાર, 2023ના પ્રથમ ત્રિમાસિક ગાળામાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સુધારાના સંકેતો હતા, પરંતુ તે પછી એવા સંકેતો મળ્યા જેના પરથી કહી શકાય કે સેન્ટિમેન્ટ હવે મજબૂત નથી.
તેમણે કહ્યું, 'વર્ષ 2023માં રવિ પાક સારો રહ્યો હતો. માર્ચમાં પૂરા થયેલા પ્રથમ ક્વાર્ટરમાં ગ્રામીણ માંગ ઘણી સારી હતી અને સપ્ટેમ્બર સુધી તે સારી રહી હતી. જોકે, ત્યારથી અમે તેમાં દબાણ જોઈ રહ્યા છીએ. તેમણે કહ્યું કે ડિસેમ્બર ક્વાર્ટરમાં ગ્રામીણ માંગ નબળી રહી હતી.
કર્ણાટકના કન્ઝમ્પશન વોચડોગ બિઝકોમના ગ્રોથ એન્ડ ઇનસાઇટ્સના વડા અક્ષય ડિસોઝા કહે છે કે આ વર્ષે ફાસ્ટ-મૂવિંગ કન્ઝ્યુમર ગુડ્સ (FMCG)માં વૃદ્ધિ નબળી રહી છે અને તહેવારોની સિઝનમાં વપરાશ અપેક્ષા કરતાં ઓછો હતો. વ્યાપારીઓ પણ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સીધા વિતરણની નીતિ અપનાવી રહ્યા છે, પરંતુ ત્યાં પણ વર્ષ 2023માં વપરાશના સંદર્ભમાં સાવચેતીભર્યો અભિગમ અપનાવવામાં આવ્યો હતો, તેમ છતાં ફુગાવો ઓછો થવા લાગ્યો છે.
તેમણે કહ્યું, 'વર્ષ 2024માં, અમે ગ્રામીણ વિસ્તારો એફએમસીજી માટે મુખ્ય આધાર બનવાની અપેક્ષા રાખીએ છીએ કારણ કે અર્થતંત્ર ટકાઉ છે અને આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના ભાવમાં ઘટાડો થવાને કારણે વપરાશ પણ વધવા લાગ્યો છે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે આગામી કેટલાક ક્વાર્ટરમાં બિન-આવશ્યક ઉત્પાદનોનો વપરાશ પણ વધશે.
CMIE ડેટા વિવિધ આવક જૂથોમાં વિવિધ ગતિએ સુધારો દર્શાવે છે. વાર્ષિક રૂ. 1 લાખથી ઓછી કમાણી કરતા ઓછી આવકવાળા જૂથમાં હજુ સુધી કોઈ સુધારો જોવા મળ્યો નથી. વાર્ષિક 1 લાખથી 2 લાખ રૂપિયાની કમાણી કરનારા લોકોમાં પણ આ સ્પષ્ટપણે દેખાય છે.
જો કે, જે પરિવારોની આવક વાર્ષિક રૂ. 2 લાખથી રૂ. 5 લાખની વચ્ચે છે તેમનું મનોબળ વધ્યું છે અને તેમની ખર્ચ કરવાની ક્ષમતામાં પણ સુધારો થયો છે. તેવી જ રીતે 5 લાખથી 10 લાખ રૂપિયાની વાર્ષિક આવક ધરાવતા ગ્રાહકોનું મનોબળ પણ વધ્યું છે. જો કે, ડેટા અનુસાર, સૌથી વધુ કમાણી કરનારા જૂથના મનોબળમાં હજુ સુધારો જોવા મળ્યો નથી.
ગરીબોમાં સૌથી ગરીબ, જેઓ વાર્ષિક રૂ. 1 લાખથી ઓછી કમાણી કરે છે, તે એકમાત્ર આવક જૂથ છે જ્યાં વધુ પરિવારોએ પાછલા વર્ષની સરખામણીમાં સુધારાને બદલે નાણાકીય સ્થિતિ વધુ ખરાબ હોવાનું નોંધ્યું છે.
પ્રથમ પ્રકાશિત – જાન્યુઆરી 5, 2024 | 8:27 PM IST
